साहित्य समीक्षा परिभाषा कोश

पुरवणी

कलावादी पंथ, सौंदर्यवादी पंथ, कलावादी संप्रदाय, सौंदर्यवादी संप्रदाय

विरूप

तर्कशुद्ध, तर्कनिष्ठ

n. वर्णविपर्याससाधित शब्द (पु.)

दैनंदिनी, रोजनिशी

n. मानवीकरण (न.)

n. (also apologia) मंडनिका (स्त्री.), कैफियत (स्त्री.)

किआरोस्क्युरो

(also literary ballad) विदग्ध पोवाडा (see ballad)

n. कल्पक कारागीर (पु.)

n. एकीकडे (न.), अपवारित (न.)

n. १ वृत्ती (स्त्री.) २ दृष्टिकोन (पु.)

adj. स्वयंप्रयोजननिष्ठ

विद्यापीठीय रंगभूमी (see drama)

आदिमरूप प्रतिमा (see image)

गोषवारा

अमूर्त गुण

प्रास्ताविक

n. अभिनय (पु.)

१ तक्ता, सारणी २ कोष्टक

सौंदर्येंद्रिय सिद्धांत

कुरूप, विद्रूप

adj. तर्कनिरपेक्ष

n. pl. सूक्तिसंग्रह (पु.)

१–पत्रिका, ज्ञानपत्रिका २ दैनंदिनी

n. प्रति-नीतिवाद (पु.)

n. (also maxim) बोधवचन (न.)

रकोको

विदग्ध महाकाव्य, अभिजात महाकाव्य

n. कुशल कारागीर (पु.)

घटनासाहचर्य (न.)

n. गुणविशेष (पु.)

n. अग्रगामी (पु.) adj. अग्रगामी

परिवर्धी कथा (see tale)

कलाप्रधान रंगभूमी (see theatre)

कथानकसार

अप्रतिरूप पार्श्वभूमी, अप्रतिरूप नेपथ्य

१ उपोद्घात २ विषयप्रवेश ३ प्रस्तावना

अभिनयगीत

n. (pl. addenda) (also supplement) पुरवणी (स्त्री.)

सौंदर्यदृष्टी (स्त्री.)

adj. हृद्य (काण्ट)

चित्रकाव्य

n. Rh. प्रमाणबद्धता (स्त्री.)

वार्षिक, सांवत्सरिक

n. (also catabasis) अकल्पित अवकर्ष (पु.) (शोकात्मिका) cf. climax

n. १ विषयांतरित आवाहन (न.) २ संबोधन (न.)

n. ॲरबेस्क (मुख्यत्वेकरून वास्तु आदी कलाक्षेत्रातील शैलीदर्शक संज्ञा)

(also classical epic; literary epic) विदग्ध महाकाव्य, अभिजात महाकाव्य (see epic)

n. कलावंत (पु.), कलाकार (पु.)

१ कल्पनासाहचर्य (न.) २ विचारसाहचर्य (न.) (as in : free association of ideas, १ मुक्त कल्पनासाहचर्य २ मुक्त विचारसाहचर्य)

adj. गुणवाचक

भीती

अभिनेय नाटक (see drama)

कृत्रिम शैली (see style)

ग्रंथसार, ग्रंथसंक्षेप

अप्रतिरूप शैली (चित्रकला)

उपन्यास

n. कृती (स्त्री.)

n. अभिभाषण (न.)

सौंदर्येंद्रिये (न. अ. व.)

साधर्म्य-वैधर्म्य (न.), साम्यभेद (पु.)

(also carmen figuratum or pattern poem) चित्रकाव्य (न.)

n. सादृश्य (न.)

n. pl. (also chronicle) बखर (स्त्री.), तवारिख (स्त्री.)

n. न-नायक (पु.)

n. दैवतीकरण (न.)

n. स्वेच्छता (स्त्री.)

कलाप्रधान चित्रपट

n. कलाकार (पु.), (रंगभूमी/चित्रपट क्षेत्रातील)

n. संलगीकरण (न.), साहचर्य (न.)

n. प्रेक्षागृह (न.), प्रेक्षागार (न.)

कोप

साहस-कादंबरी (स्त्री.) (see novel)

कलावंताची प्रातिभ दृष्टी (see vision)

१ सारसंग्रह २ सार

गुणवाचक पद, भाववाचक पद

n. (also acknowledgement) ऋणनिर्देश (पु.)

n. अभिनयगीत (न.) (see song)

n. उपासनासंगीत (न.) (ख्रिस्ती)

adj. (esthetic) १ सौंदर्यशास्त्रीय २ कलावादी

n. १ दूरीभवन (न.) २ दूरीकरण (न.), वियुक्तीकरण (न.)

अपरस्व (पु.)

n. पृथक्करण (न.), विश्लेषण (न.)

n. जोडपत्र (न.) cf. addendum

n. (also anti­relationalism) प्रतितार्किकतावाद (पु.)

n. परिशिष्ट (न.) cf. addendum

adj. स्वेच्छ

कलेसाठी कला

कलात्मक सर्जन, कलात्मक निर्मिती

साहचर्यात्मक शब्द

श्राव्य भाषा

भय

साहसकथा (स्त्री.) (see story)

नादप्रतिमा (स्त्री.) (see image)

१ सार २ साररूप

१ अमूर्त मांडणी २ अप्रतिरूप मांडणी

n. ध्वनिविज्ञान (न.)

जिवंत शब्द, प्रचलित शब्दसंग्रह

n. अलंकरण (न.)

n. (also estheticism) कलावाद (पु.), सौंदर्यवाद (पु.)

adj. रूपकात्मक

एकांतर यमक

adj. विश्लेषणात्मक

v.t. टिपा लिहिणे

n. व्याजस्तुती (स्त्री.)

n. उपयोजन (न.)

n. आर्ष प्रयोग (पु.)

कलारूप

कलात्मक अपरिहार्यता

साहचर्यप्रक्रिया (स्त्री.)

नादाकृती (स्त्री.)

n. आदरयुक्त भीती (स्त्री.)

सौंदर्यविधान (न.), सौंदर्यवाचक विधान (see judgement)

नादस्मृती (स्त्री.) (see memory)

संक्षेप

n. अमूर्तीकरण (न.)

उपार्जित प्रतिसाद

n. अभिनेता (पु.), नट (पु.)

n. १ पूर्वसूचन (न.) २ रूपरेखाचित्रण (न.)

n. (also esthetics) १ सौंदर्यशास्त्र (न.) २ सौंदर्यमीमांसा (स्त्री.)

दृष्टांतकथा, नीतिकथा, प्राणिकथा

वैकल्पिक शीर्षक, पर्यायी शीर्षक, वैकल्पिक मथळा, पर्यायी मथळा

विश्लेषणात्मक समीक्षा (see criticism)

सटीप संदर्भग्रंथसूची

n. पुरातत्त्ववाद (पु.)

१ उपयोजित समीक्षा २ उपपत्तिनिष्ठ समीक्षा (see criticism)

आदिमरूपनिष्ठ समीक्षा (see criticism)

रेखाटन कला, प्रसंग चित्रणकला

कला-मर्मदृष्टी (स्त्री.)

n. स्वरावृत्ती (स्त्री.), स्वरसंवाद (पु.)

श्रुतिसंवेदना (स्त्री.)

n. मूल्यशास्त्र (न.)

सौंदर्यमूल्य (न.), कलामूल्य (न.) (see value)

सारांश

n. अमूर्तीकरणवाद (पु.)

n. आद्याक्षरबंध (पु.)

n. अभिनेत्री (स्त्री.), नटी (स्त्री.)

n. १ रसज्ञ (पु.) २ रसिकमन्य (पु.)

n. भावसार (पु.)

आख्यायिका, दंतकथा

adj. अपरिपक्व, शिकाऊ

समकालीन

n. pl. टिपा (स्त्री. अ. व.)

n. (also anti­intellectualism) प्रतितार्किकतावाद (पु.)

उपयोजित भाषाविज्ञान

n. १ आदिमरूप (न.), मूलकल्प (न.) cf. prototype २ आदिमप्रत (स्त्री.)

कलातंत्र (न.)

कलात्मक उत्कटता

स्वयंसिद्धक, मूलाधारवचन

adj. अस्सल, अधिकृत

n. स्वयंसिद्धक (पु.), मूलाधारवचन (न.) cf. assumption

परिणामनिष्ठ हेत्वाभास (see fallacy)

सार, सारांश

adj. दुर्बोध

n. विशिष्टाक्षरबंध (पु.)

n. प्रत्यक्षता (स्त्री.)

सौंदर्यवृत्ती (स्त्री.), सौंदर्यदृष्टी (पु.), सौंदर्यात्मक वृत्ती, कलात्मक वृत्ती, सौंदर्यात्मक दृष्टिकोन, कलात्मक दृष्टिकोन

भाव–साहचर्य (न.)

आदिमकथा, पुराणकथा, मिथ

n. सहेतुक पाल्हाळ (पु.)

मध्ययुगीन

n. वार्षिक (न.)

समन्वयपक्ष

n. समानाधिकरण (न.)

adj. संरचनानिष्ठ

n. कला (स्त्री.)

कलात्मक मांडणी

अभ्युपगम, गृहीत कृत्य

n. अस्सलपणा (पु.), अधिकृतता (स्त्री.)

n. Aesthetics १ विश्वचैतन्य (न.) २ केवल (न.), adj. केवल

रूपकात्मक कादंबरी (see novel)

n. (also abridgement) संक्षेपण (न.)

n. अपप्रयोग (पु.)

(also act drop) अंकाचा पडदा

n. (also acyrologia or acyrology) अतिसौम्योक्ती (स्त्री.)

(also psychic distance) कलात्मक ताटस्थ्य, कलात्मक अंतर

भावनात्मक अनुभव

तात्पर्यकथा

n. १ अनेकार्थता (स्त्री.) २ संदिग्धता (स्त्री.)

आधुनिक, अर्वाचीन

adj. निनावी

पक्ष

n. (also appraisement) मूल्यमापन (न.)

n. संरचनातंत्र (न.)

n. (also artifact) मानवनिर्मित वस्तु (स्त्री.)

कलात्मक गुणवत्ता

n. गृहीतक (न.)

n. ग्रंथकार (पु.), लेखक (पु.)

केवल सौंदर्य (see beauty)

हौशी रंगभूमी (see theatre)

केवलचिद्‌वाद (पु.), विश्वचैतन्यवाद(पु.)

पंडित कवी

(also act curtain) अंकाचा पडदा

n. म्हण (स्त्री.)

सौंदर्यभावना (स्त्री.)

n. युग (न.)

n. १ रूपककथा (स्त्री.) २ रूपक (न.)

n. द्विधाभाव (पु.)

नव–

n. प्रतिद्वंद्वी (पु.), प्रतिनायक (पु.)

n. प्रतिपक्ष

n. रसास्वाद (पु.), रसग्रहण (न.), सौंदर्यग्रहण (न.)

वास्तुरूप दृश्यविन्यास

n. १ कलारूप (न.) (see form) २ कलाप्रकार (पु.)

कला समस्या

adj. असममित

n. लेखनकला (स्त्री.)

केवलमूल्य (see value)

विश्लेषणात्मक व्याख्या (see definition)

केवलचिद्‌वादी (पु.), विश्वचैतन्यवादी (पु.)

adj. १ पंडिती २ विद्याविषयक

मध्यंतर (न.), मध्यांतर (न.)

अर्थानुवाद

कलात्मक मूल्यमापन

n. अज्ञेयवाद (पु.)

n. अनुप्रास (पु.)

adj. नीतिनिरपेक्ष

adj. प्राचीन

adj. पूर्ववर्ती

n. विरूद्धार्थी शब्द (पु.)

n. आकलन (न.)

अरीना नाट्यगृह, मध्यमंच नाट्यगृह

आदिमरूप संहिता

कलागुण (पु.)

n. असममिती (स्त्री.)

n. १ प्रमाण (न.) २ अधिकारी व्यक्ती (स्त्री.) ३ प्रमाण ग्रंथ (पु.)

art, १ अमूर्त कला २ अप्रतिरूप कला (see art), n. गोषवारा (पु.) cf. abridgment

प्राणिकथा (स्त्री.) (see tale)

n, केवलवाद (पु.)

n. (also stress) १ आघात (पु.) २ भार (पु.)

n. अंक (पु.) (नाटकाचा) v.t. & i. अभिनय करणे

अनुवाद

१ सौंदर्यानुभव (पु.) २ रसानुभव (पु.)

सुंदर

n. छद्मनाम (न.)

n. नीतिनिरपेक्षतावाद (पु.)

n. आख्यायिका (स्त्री.), किस्सा (पु.)

n. प्रातिनिधिक संग्रह (पु.), वेचे (पु. अ. व.)

n. (also sententia) सूत्र (न.)

n. १ उपागम (पु.) २ दृष्टिकोन (पु.)

२ युक्तिवाद (पु.)

n. १ लेख (पु.) २ अग्रलेख (पु.)

कलात्मक मनोवृत्ती

n. असमकालता (स्त्री.)

प्रमाणित पाठ, अधिकृत पाठ

अमूर्त प्रतिमा (see image)

सटीप आवृत्ती (see edition)

केवलमूल्यनिष्ठ समाक्षी (see criticism)

आघातनिष्ठ छंदोरचना

adj. अभिनेय

भाषांतर

सुखवादी सौंदर्यसिद्धांत

मोहक

n. १ श्रुतयोजन (न.) २ निर्देश (पु.)

n. अँफि थिएटर (न.), परिप्रेक्षागृह (न.)

n. चेतनीकरण (न.)

मानवशास्त्रीय संप्रदाय

n. संदिग्धप्रमाण रचना (स्त्री.), शंकास्पद वाङ्‌मय (न.)

अनुभवपूर्व

n. १ कथानकसार (न.)

adj. १ सुव्यक्त २ अभिव्यक्तिकुशल v.t. & i. सुव्यक्त करणे, सुव्यक्त होणे

कलाकृती (स्त्री.)

adj. अनियत वाक्यरचनात्मक (शैली)

n. आत्मवृत्त (न.), आत्मचरित्र (न.)

अप्रतिरूप कविता (see poem)

n. न-कादंबरी (स्त्री.) (see novel)

१ अमूर्त कला २ अप्रतिरूप कला

अनुक्रम, विषयानुक्रमणिका, अनुक्रमणिका

n. अंकविभाजन (न.)

n. १ रूपांतर (न.) २ अनुवाद (पु.)

कलात्मक पद्धती

१ सुभग २ डौलदार

adj. १ श्रुतयोजनयुक्त २ निर्देशयुक्त

n. कालविपर्यास (पु.)

n. चेतनवाद (पु.)

मनुष्यत्वारोपी संज्ञा

n. (also apology) मंडनिका (स्त्री.), कैफियत (स्त्री.)

अग्रमंच (पु.)

n. मांडणी (स्त्री.), रचना (स्त्री.)

n. सुव्यक्तीकरण (न.)

एकोक्ती, एकभाषित

n. निरीश्वरवाद (पु.), नास्तिवाद (पु.)

n. १ स्वहस्तलेख (पु.) २ स्वाक्षरी (स्त्री.)

गालिगीत (न.)

n. न-नाटक (see play)

n. संक्षेप (पु.)

अमूर्त आविष्कार, अप्रतिरूप आविष्कार

श्रेयनिर्देश

(also stage version) रंगावृत्ती (स्त्री.)

जोडपत्र

रसप्रतीतिक्षण (पु.), सौंदर्यप्रतीतिक्षण (पु.)

चारु, ललित, लालित्यपूर्ण

तर्कदुष्ट

n. (also discovery, recognition) अभिज्ञान (न.) (शोकात्मिका) cf. climax

n. pl. १ पुरातन वस्तू (स्त्री. अ. व.) २ पुरावशेष (स्त्री. अ. व.)

n. मनुष्यत्वारोप (पु.)

n. (also fable) दृष्टांतकथा (स्त्री.), नीतिकथा (स्त्री.), प्राणिकथा (स्त्री.) cf. allegory

बरोक

विदग्ध पोवाडा

n. (also artefact) मानवनिर्मित वस्तु (स्त्री.)

स्वगत

n. वातावरण (न.)

असंज्ञलेखन (न.)

पंडिती संकेत (see convention)

सूत्ररूप शैली (see style)

adj. १ अपसामान्य २ अस्वाभाविक

१ अमूर्त आविष्कारवाद २ अप्रतिरूप आविष्कारवाद

उपसंहार

नाट्यप्रयोगकाल (पु.)

परिशिष्ट